Το κοριτσάκι με τα σπίρτα βρήκε την χαρά Αλλιώς.

Εθισμοί συμπεριφοράς και η απάντηση της Δραματοθεραπείας.

Υπάρχει ενα Ψ* ανέκδοτο, ότι το κοριτσάκι με τα σπίρτα είναι πυρομανές. Διεγείρεται δηλαδή με το άναμμα της φλόγας και απολαμβάνει το κάψιμο του σπίρτου, αδυνατώντας να ελέγξει την παρόρμηση της.

Όπως όλα τα παραμύθια βρίθουν από ερμηνείες και κοινωνικά μηνύματα, έτσι συμβαίνει και στο συγκεκριμένο. Όλες όμως ταυτίζονται στο ότι καταρχάς το κοριτσάκι, βρίσκει χαρά και θαλπωρή στο άναμμα των σπίρτων.  Όσο διαρκεί το φως και η ζεστασιά της μικρής αυτής φλόγας, εκείνo με την φαντασία του εικονοποιεί όλα όσα  στερείται στην θλιβερή του πραγματικότητα.

Ένα ευτελές αντικείμενο για τους περισσότερους, όπως ένα κουτάκι σπίρτα, γίνεται για εκείνο ένας ολόκληρος κόσμος. Κρατιέται από το κάθε σπίρτο μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του λόγω υποθερμίας.

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι σε αυτό το άναμμα της μικρής φλόγας, το κοριτσάκι όντως βρίσκει την στιγμιαία χαρά, την ανακούφιση από το στρες της επιβίωσης, την ζεστασιά στην απόλυτη μοναξιά, και το καταφύγιο στους φόβους του. 

Αυτή η αναζήτηση της στιγμιαίας ανακούφισης και απόλαυσης σε κάτι ευτελές, πόσο μας αγγίζει;

Παρατηρώντας τον εαυτό μας στην καθημερινότητα, πόσες φορές δεν αναζητάμε να πιούμε και δεύτερο καφέ, λίγα μόνο λεπτά μετά τον πρώτο και ενώ δεν νιώθουμε καν υπνηλία; Πόσες φορές δεν καταφεύγουμε στο ντουλάπι που κρύβει την σοκολάτα κάθε φορά που νιώθουμε αγωνία ή απογοήτευση; Πόσες ώρες χανόμαστε στο facebook, όταν βιώνουμε στρες ή/και πλήξη;

Τα παραπάνω ερωτήματα μπορούν κάλλιστα να είναι το εφαλτήριο μιας ατομικής ή ομαδικής συνάντησης Δραματοθεραπείας. Μέσα από παιγνιώδεις δράσεις, θα προσπαθήσουμε ως σύνολο ή/και ως άτομο να ξετυλίξουμε το κουβάρι της απάντησης.

Ενδεχομένως να ζωγραφίσουμε την δική μας δυστοπία όπου σαν άλλα παιδάκια ανάβουμε σπίρτα για να ονειρευτούμε. Ποια θα ήταν αυτά τα σπίρτα; Ποια η επίδραση τους πάνω μας;  Το παραμύθι μας έδώσε ερέθισματα για σκέψη και μέσω της καλλιτεχνικής μεταφοράς θα διερευνήσουμε τις συνήθειες μας με έναν δημιουργικό και συμβολικό τρόπο.

Εκείνες τις μικρές καθημερινές μας προσκολλήσεις μας που συχνά και αθόρυβα γιγαντώνονται, αποκτούν ψυχαναγκαστική μορφή και μετατρέπονται στους επονομαζόμενους εθισμούς συμπεριφοράς. Το αντίκτυπο τους έχει άμεση επίδραση στην υγεία, στο πορτοφόλι μας αλλά και στο περιβάλλον υπονομεύοντας ασυνείδητα όχι μόνο το δικό μας επίπεδο ζωής αλλά και των παιδιών μας.

Ανάμεσα στους εθισμούς συμπεριφοράς είναι η συναισθηματική υπερφαγία, το junk food, η χρήση του κινητού τηλέφωνου, η προσκόλληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η υπερκατανάλωση (shopping therapy), οι πλαστικές επεμβάσεις, τα τατουάζ, οι πνευματικές εμμονές, η πορνογραφία, το διαδικτυακό σεξ (sex dating ή/και sexting),  τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ακόμα και η εμμονή στην σωματική άσκηση,και στην εργασία (εργασιομανία).  

Το άτομο, όπως και στην χρήση ουσιών, παρουσιάζει έντονη προσήλωση σε κάποια από τις παραπάνω δραστηριότητες, νιώθει έντονη επιθυμία (craving) και βρίσκει άμεση και μεγάλη απόλαυση (reward) από αυτήν. Σταδιακά  αποκτά αντοχή σε αυτήν, αυξάνοντας ποσοτικά και ποιοτικά την χρήση. Στο αποκορύφωμα της εξάρτησης, δυσλειτουργεί στην καθημερινότητα του, την οποία μάλιστα, την οργανώνει έτσι προκειμένου να μην στερηθεί την απόλαυση της χρήσης.  (Μέλος, Παπαρηγόπουλος 2019)

Η απάντηση της Δραματοθεραπείας στους εθισμούς συμπεριφοράς (και όχι μόνο).

1. Δημιουργικότητα ως Αυτοφροντίδα:

Πρόσφατη έρευνα έχει αποδείξει, ότι τα άτομα οδηγούνται στην εξάρτηση προσπαθώντας να βρουν έναν τρόπο αυτοθεραπείας στην έντονη δυσφορία που νιώθουν από συμπτώματα έντονου άγχους και θλίψης. (Καφετζόπουλος, 2019)

Η Δραματοθεραπεία είναι μια ολιστική μέθοδος θεραπείας στην οποία ο ωφελούμενος** συμμετέχει ενεργά ως όλον (ψυχή, πνεύμα και σώμα). Βασίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις και θεατρικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται με στόχο την ίαση και την αυτογνωσία του.

Αυτό συμβαίνει με διάφορους τρόπους κατά την διάρκεια μιας θεραπείας ενός ατόμου ή μιας ομάδας.

Καταρχάς, δίνεται μεγάλη έμφαση στην καλή προετοιμασία του σώματος ενίοτε και της φωνής, με ασκήσεις ζεστάματος, τεχνικές αναπνοής και χαλάρωσης στην αρχή ή στο τέλος μιας ολοκρηρώμενης δράσης.

Ενίοτε οι συμμετέχοντες καλούνται να εκφραστούν χωρίς λόγο αλλά μέσω της κίνησης, του χορού, ενός σωματικού γλυπτού ή και με παντομίμα. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουν να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματά τους και να τα ενσωματώνουν. Μαθαίνουν δηλαδή να αντέχουν και τα δυσφορικά συναισθήματα χωρίς να καταφεύγουν στο «μούδιασμα» και στην εκτόνωση της χρήσης.

Ακόμα, όμως, και στην παραγωγή ενός εικαστικού έργου, ο ωφελούμενος καλείται να σηκωθεί από την καρέκλα του, που συμβολικά λειτουργεί ως "χώρος ασφάλειας"  και να πάει στον χώρο «εργασίας» όπου βρίσκονται τα εικαστικά υλικά για τη δημιουργικότητα.

Στην εποχή μας ένας από τους λόγους εξάρτησης οφείλεται και στην αέναη αναζήτηση για «καινοτομία», για καινούργια ερεθίσματα, νέες συγκινήσεις και νέες εμπειρίες. (Καφετζόπουλος, 2019)

Στην Δραματοθεραπεία, ο ωφελούμενος μπορεί εκ του ασφαλούς να πειραματιστεί με νέα αντικείμενα και τεχνικές προς όφελος της υγείας και της αυτογνωσίας του. Είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι η ροή αίματος στους εγκεφαλικούς νευρώνες ενός ατόμου αυξάνεται κατά 10% στην θέαση και μόνο ενός καλλιτεχνικού έργου. Δημιουργείται ένα αίσθημα ευφορίας και πληρότητας στον άνθρωπο που συμμετέχει ενεργά ή/και παθητικά στην επαφή του με την τέχνη σαν να βλέπει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο (Semir Zeki). Η αυτοπεποίθηση του ενισχύεται και μαθαίνει να κρατιέται από την πραγματικότητα, μακρυά από την φαντασίωση της χρήσης.

      2. Ξαναγράφοντας την ιστορία, αλλάζοντας τους ρόλους.

Από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, η αφήγηση και η ακρόαση ιστοριών λειτουργούν θεραπευτικά για εκείνον (Gersie A). Στην συνάντηση της (αρχαίας) φυλής, τα μέλη λέγοντας τις ιστορίες τους, συμφιλιώνονται με το άγνωστο, και συνδέονται ουσιαστικά μεταξύ τους.

Με αντίστοιχο τρόπο λειτουργούμε και σε μια ομάδα Δραματοθεραπείας. Φτιάχνουμε σταδιακά την δική μας «φυλή» με την δίκη μας γλώσσα και νόρμες. Γίνεται ένα ασφαλές πλαίσιο εμπιστοσύνης και σεβασμού, όπου το κάθε μέλος μπορεί να νιώσει την αποδοχή και την υποστήριξη της ομάδας για την προσωπική του διαδρομή.

Η διαφορά με τις άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις είναι ότι εδώ, υπάρχει ενας ειδικά διαμορφωμένος χώρος, σαν θεατρική σκηνή όπου οι προσωπικές αυτές ιστορίες μπορούν να δραματοποιηθούν από τα μέλη της ομάδας.

 Άλλες φορές πάλι, κατασκευάζουμε φανταστικές ιστορίες, ή δανειζόμαστε ένα παραμύθι ή έναν μύθο. Μέσω της αισθητικής μεταφοράς ,εκφράζουμε συμβολικά το προσωπικό μας ζήτημα χρησιμοποιώντας τους ρόλους, την πλοκή και τις σχέσεις της ιστορίας. Οι εθιστικές συμπεριφορές, πέρα από τους βιολογικούς, νευρολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, βασίζονται και στο ψυχολογικό υπόβαθρο του ατόμου. Στον τρόπο που βιώνει τον εαυτό του και που συνδέεται με τους σημαντικούς άλλους της ζωής του. Στον τρόπο, δηλαδή που βιώνει τους προσωπικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς του ρόλους στην καθημερινότητα.

 Η δραματοθεραπεία αποτελεί τη συνάντηση της θεραπείας και του δράματος μέσα από ρόλους της καθημερινότητας μας που απαρτίζουν την ταυτότητα μας και καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, την κοινωνική μας στάση, τη συντονισμένη λειτουργία και συνύπαρξη μας. (Κρασανάκης)

Ορίζουμε ως ρόλο, το περιέχον όλες τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους, μέσα στον κοινωνικό και φαντασιακό μας κόσμο (Λαντυ 1990) . Στο βίωμα της σκηνικής δράσης και ενός ρόλου, κανείς έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει και να αναλύσει την συμπεριφορά του με όρους θεατρικής παράστασης.  (Goffman 1990).

Στο τέλος κάθε δράσης, οι συμμετέχοντες απενδύονται τους ρόλους τους (τεχνική derolling) και αποστασιοποιούνται από αυτόν. Στην αισθητική αυτή απόσταση , δίνεται χρόνος για αναστοχασμό των πεπραγμένων και ανατροφοδότηση από την ομάδα και τον εισηγητή της .

Η θεραπευτική αλλαγή έγκειται στην επίγνωση όλων εκείνων των στοιχείων που μας διαφεύγουν τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τις σχέσεις μας. Το περιβάλλον μας (οικογενειακό και κοινωνικό), το αξιακό του σύστημα, οι πεποιθήσεις μας, η κληρονομικότητα, οι πρωταρχικοί μας δεσμοί είναι παράγοντες που επηρεάζουν την διαμόρφωση της προσωπικότητας και των μοτίβων συμπεριφοράς μας. Συχνά σε συνέδρια Ψυχικής Υγείας, τίθεται το ερώτημα στο τέλος εάν υπάρχει στα αλήθεια ελεύθερη βούληση στον άνθρωπο να χαράξει την προσωπική του πορεία. Η απάντηση ίσως να βρίσκεται στην εμπρόθετη καθημερινή προσπάθεια για αυτογνωσία και για πιο αυθεντικές σχέσεις.

Παραπομπές:

*Ψ : που κυκλοφορεί στον χώρο της Ψυχολογίας

**: για λόγους συντομίας, η επιλογή του αρσενικού γένους στην γραμματική

Η Ιωάννα Βλάχου είναι Δραματοθεραπεύτρια, Εικαστική Εκφραστική θεραπεύτρια και αναγνωρισμένο μέλος της Ε.Δ.Π.Ε. Στον χώρο της «Παί- Ζείν Αλλιώς» προσφέρει ατομικές και ομαδικές συνεδρίες δια ζώσης και διαδικτυακά.

Το Σάββατο 22 Ιανουαρίου 2022 θα διεξαχθεί το εργαστήριο με θέμα "Το κοριτσάκι με τα σπίρτα βρήκε την χαρά Αλλιώς" στις 5.00 με 8.00μμ απόγευμα στον χώρο "Παί - Ζείν Αλλιώς", Ιωάννου Σούτσου 35-37, Πεδίον Άρεως.

Πηγές:

1. Κρασανάκη Σ.,Η τέχνη ως μέσο θεραπευτικής Αγωγής, Εισαγωγή στην Δραματοθεραπεία
2. Παπαρρηγόπουλος Θ., Δάλλα Χ.,(2019) «Οι εξαρτήσεις», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης / ιατρική & κοινωνία
3. American Congress of Rehabilitation Medicine, How the brain is affected by art, https://acrm.org/rehabilitation-medicine/how-the-brain-is-affected-by-art/
4. Gersie Α., Story Telling and its links with the unconscious, a story about stories, πρώτη έκδοση 1983
5. Krasanakis S.. Dramatherapy and Drug Addiction Treatment, «Sage Journals”, πρώτη έκδοση 2017, τ. 38, κεφ. 1, σελ 53-58
6. Newmann Creating the role: How dramatherapy can assist in re/creating an identity with recovering addicts, «Sage Journals» πρώτη έκδοση 2017
7. Stahler W., Preyformance A drama therapy approach with female prisoners recovering from addiction, “Journal of creativity in mental health”, vol 2, πρώτη έκδοση 2007, τ.1